Strona główna Kontakt Przydatne linki



Logo CES

Stałe powierzchnie odłowu ptaków (CES)

Stałe Powierzchnie Odłowu Ptaków to ogólnopolski program wykorzystujący metodę obrączkowania do monitorowania zmian zachodzących w lęgowych populacjach ptaków śpiewających. Schemat programu wzorowany jest na stosowanym w Wielkiej Brytanii Constant Effort Sites (CES), który został rozpowszechniony w wielu krajach Europy. Standaryzacja metod pracy zastosowana w programie umożliwi:
- poznanie długoterminowych zmian liczebności ptaków lęgowych;
- określenie produktywności - wyrażonej proporcją ptaków młodych do dorosłych;
- poznanie przeżywalności - obliczanej z procentu ptaków dorosłych ponownie schwytanych w kolejnych latach.

Metody
Program polega na regularnym chwytaniu i obrączkowaniu ptaków w okresie wieloletnim, w siedlisku charakteryzującym się niewielką zmiennością. Sezon lęgowy (koniec kwietnia - połowa sierpnia), został podzielony na 12 sesji trwających po 9-12 dni. W każdej sesji trzeba tylko raz wykonać odłów, np. sesja nr 1 obejmuje przedział czasowy 24.04. - 2.05. W ciągu tych 9 dni należ wykonać jedno chwytanie. Odłowy ptaków zawsze muszą odbywać się przy pomocy tej samej liczby sieci ustawionych w stałych miejscach. Stała być musi również liczba obchodów wykonywanych o tej samej porze dnia np. od wschodu słońca do południa. Wszystkie schwytane ptaki, po wcześniejszym oznaczeniu gatunku są obrączkowane, określany jest ich wiek, płeć, a następnie są wypuszczane. Na powierzchni nie wolno wabić ptaków, obrączkować piskląt w gniazdach oraz rozwieszać skrzynek lęgowych. Odłowy na jednej powierzchni może prowadzić jeden lub kilku obrączkarzy. Dla każdej powierzchni wykonywany jest opis siedlisk przy sieciach.

Wybór powierzchni

Kliknij, aby powiększyć
fot. P. Rydzkowski
Kliknij, aby powiększyć
fot. P. Rydzkowski

Siedlisko w miejscu obrączkowania nie może istotnie zmieniać się na przestrzeni lat. Należy, zatem zapoznać się z planami przestrzennego zagospodarowania terenu np. w Urzędzie Gminy. Kolejnym kryterium przy wyborze powierzchni jest odpowiednia struktura piętrowa i zwarcie roślinności.

Kliknij, aby powiększyć
fot. T. Iciek

Powierzchnia powinna charakteryzować się warstwą krzewów (zdjęcia po prawej) nie osiągających znacznych wysokości i o niezbyt dużym tempie wzrostu. Dogodnymi miejscami są zarośla wierzbowe, drzewostany z warstwą leszczyny, czeremchy oraz lasy łęgowe - tylko te fragmenty nie zalewane przez wodę, a także powierzchnie pokryte krzewami i trzcinowiska (zdjęcie po lewej).

Sieci
Liczba i pozycja sieci ustalona jest jednorazowo, na stałe przy zakładaniu powierzchni. Każdy obrączkarz samodzielnie typuje miejsca, w których stoją sieci (przykładowe mapki poniżej).

Kliknij, aby powiększyć Kliknij, aby powiększyć

Wyniki
Mapka - kliknij, aby powiększyć Powierzchnie badawcze zlokalizowane były w wielu miejscach na terenie kraju (mapka obok). Ogółem w roku 2005 w pracach terenowych wzięło udział 22 obrączkarzy (tabela 1), którzy schwytali 5145 ptaków z 72 gatunków (tabela 2). Dominowały trzcinniczki Acrocephalus scirpaceus, kapturki Sylvia atricapilla oraz dymówki Hirundo rustica, a najbardziej rozpowszechnionym ptakiem i zarazem jednym z najliczniejszych była kapturka. Ryc. 1 - kliknij, aby powiększyć Znaczna część gatunków najbardziej rozpowszechnionych została schwytana na przynajmniej 80% powierzchni (ryc. 1). W skali wieloletniej dominantem była kapturka, a także trzcinniczek i łozówka Acrocephalus palustris. Pełną listę gatunków schwytanych w ramach programu w latach 2000-2005 zawiera tabela 2.


Tabela 1. Lista obrączkarzy oraz miejsca obrączkowania ptaków w ramach programu. Numeracja zgodna z mapą.

 

Obrączkarz

Miejsce

Powiat

Województwo

 1.

Paweł Malczyk

Spytkowice

zatorski

małopolskie

 2.

Joachim Siekiera

Żywocice

krapkowicki

opolskie

 3.

Robert Rudolf

Józefów n. Wisłą

opolski

lubelskie

 4.

Kamil Martyniak

Lesica

rzędziński

dolnośląskie

 5.

Łukasz Bednarz

Niedrzwica Duża

lubelski

lubelskie

 6.

Piotr Deptuś
Piotr Wencel

Lublin

lubelski

lubelskie

 7.

Marcin Bocheński
Tomasz Krzyśków

Krzesin-Szydłów

krośnieński

lubuskie

 8.

Tomasz Iciek

rz. Warta, Koło

kolski

wielkopolskie

 9.

Adam Olszewski

"Krzywa Góra"
Kampinoski PN

nowodworski

mazowieckie

10.

Marta Prange
Robert Hybsz
Przemysław Wylegała

Poznań-Sołacz

poznański

wielkopolskie

11.

Hubert Czarnecki

Rościnno

wągrowiecki

wielkopolskie

12.

Tomasz Tumiel
Łukasz Meina

Dojlidy

białostocki

podlaskie

13.

Grzegorz Kiljan

Wełtyń

gryfiński

zachodniopomorskie

14.

Ewelina Kurach
Piotr Rydzkowski
Mikołaj Koss

rz. Stara Motława
Krępiec

gdański

pomorskie

15.

Piotr Zieliński

Gdańsk-Górki Wsch.

gdański

pomorskie


Kliknij, aby powiększyć Kliknij, aby powiększyć Kliknij, aby powiększyć
fot. T. Iciek fot. T. Iciek fot. M. Prange


Tabela 2. Gatunki ptaków schwytane w ramach programu w latach 2000-2005 oraz procent (>=1), jaki każdy z nich stanowił w danym roku. Gatunki zostały posortowane według liczebności w 2000 r., który jest układem odniesienia dla kolejnych lat. Tabela zawiera tylko te ptaki, którym został określony wiek.

 

Gatunek

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Suma

N

%

N

%

N

%

N

%

N

%

N

%

 1

Kapturka (S. atricapilla)

389

11

443

12

472

13

210

15

321

11

604

12

2439

 2

Trzcinniczek (A. scirpaceus)

298

8

265

7

439

12

8

 

140

5

678

13

1828

 3

Łozówka (A. palustris)

282

8

228

6

239

6

57

4

164

6

217

4

1187

 4

Piecuszek (P. trochilus)

178

5

143

4

137

4

49

3

137

5

169

3

813

 5

Piegża (S. curruca)

170

5

154

4

150

4

74

5

136

5

125

2

809

 6

Rokitniczka (A. schoenobaenus)

167

5

70

2

103

3

2

 

308

11

274

5

924

 7

Rudzik (E. rubecula)

160

5

196

6

234

6

156

11

171

6

183

4

1100

 8

Cierniówka (S. communis)

159

4

151

4

102

3

66

5

86

3

103

2

667

 9

Bogatka (P. major)

157

4

158

4

249

7

135

9

170

6

204

4

1073

10

Kos (T. merula)

148

4

159

4

202

5

75

5

67

2

198

4

849

11

Gajówka (S. borin)

141

4

142

4

119

3

58

4

107

4

138

3

705

12

Potrzos (E. schoeniclus)

109

3

82

2

91

2

5

 

135

5

129

2

551

13

Modraszka (P. caeruleus)

102

3

138

4

136

4

60

4

124

4

158

3

718

14

Pierwiosnek (P. collybita)

97

3

123

3

150

4

49

3

138

5

195

4

752

15

Zaganiacz (H. icterina)

81

2

66

2

48

1

32

2

17

1

67

1

311

16

Szpak (S. vulgaris)

76

2

50

1

18

 

0

 

30

1

72

1

246

17

Zięba (F. coelebs)

75

2

82

2

130

3

62

4

78

3

141

3

568

18

Śpiewak (T. philomelos)

67

2

76

2

88

2

48

3

41

1

73

1

393

19

Słowik szary (L. luscinia)

61

2

81

2

48

1

37

3

53

2

55

1

335

20

Trznadel (E. citrinella)

60

2

69

2

41

1

45

3

30

1

55

1

300

21

Dzwoniec (C. chloris)

57

2

34

1

16

 

13

1

3

 

44

1

167

22

Czarnogłówka (Par. montanus)

55

2

57

2

41

1

9

1

28

1

52

1

242

23

Dymówka (H. rustica)

38

1

28

1

34

1

1

 

24

1

371

7

496

24

Pokrzywnica (P. modularis)

37

1

42

1

37

1

14

1

17

1

21

 

168

25

Mazurek (Pas. montanus)

29

1

31

1

19

1

2

 

8

 

94

2

183

26

Remiz (R. pendulinus)

28

1

9

 

45

1

3

 

22

1

38

1

145

27

Jarzębatka (S. nisoria)

26

1

16

 

17

 

14

1

1

 

6

 

80

28

Kowalik (S. europaea)

23

1

7

 

16

 

2

 

12

 

22

 

82

29

Wróbel (P. domesticus)

23

1

18

1

5

 

6

 

1

 

2

 

55

30

Gąsiorek (L. collurio)

22

1

32

1

14

 

9

1

11

 

39

1

127

31

Strumieniówka (L. fluviatilis)

22

1

17

 

9

 

11

1

0

 

8

 

67

32

Grubodziób (C. coccothraustes)

21

1

30

1

24

1

14

1

8

 

14

 

111

33

Szczygieł (C. carduelis)

19

1

16

 

11

 

5

 

2

 

12

 

65

34

Dzięcioł duży (D. major)

16

 

22

1

29

1

7

 

14

 

18

 

106

35

Świerszczak (L. naevia)

16

 

9

 

10

 

2

 

12

 

28

1

77

36

Sikora uboga (P. palustris)

14

 

19

1

28

1

10

1

12

 

25

 

108

37

Kwiczoł (T. pilaris)

14

 

3

 

6

 

0

 

11

 

12

 

46

38

Pliszka żółta (M. flava)

13

 

34

1

3

 

2

 

14

 

93

2

159

39

Strzyżyk (T. troglodytes)

10

 

24

1

32

1

11

1

9

 

6

 

92

40

Brzęczka (L. luscinioides)

10

 

13

 

10

 

4

 

6

 

27

1

70

41

Dziwonia (C. erythrinus)

10

 

4

 

19

1

0

 

9

 

10

 

52

42

Trzciniak (A. arundinaceus)

9

 

8

 

16

 

2

 

22

1

48

1

105

43

Muchołówka żałobna (F. hypoleuca)

8

 

13

 

12

 

2

 

12

 

23

 

70

44

Pleszka (P. phoenicurus)

7

 

23

1

20

1

4

 

12

 

19

 

85

45

Raniuszek (A. caudatus)

7

 

11

 

11

 

16

1

6

 

17

 

68

46

Kopciuszek (P. ochruros)

6

 

8

 

1

 

0

 

2

 

4

 

21

47

Wąsatka (P. biarmicus)

5

 

60

2

3

 

11

1

0

 

0

 

79

48

Muchołówka szara (M. striata)

5

 

13

 

14

 

1

 

9

 

9

 

51

49

Słowik rdzawy (L. megarchynhos)

5

 

0

 

7

 

10

1

20

1

29

1

71

50

Pełzacz leśny (C. familiaris)

4

 

10

 

5

 

3

 

10

 

4

 

36

51

Pliszka siwa (M. alba)

4

 

4

 

2

 

2

 

0

 

3

 

15

52

Sójka (G. glandarius)

3

 

2

 

13

 

4

 

1

 

7

 

30

53

Pokląskwa (S. rubetra)

3

 

3

 

1

 

2

 

10

 

9

 

28

54

Gil (P. pyrrhula)

3

 

7

 

0

 

2

 

0

 

3

 

15

55

Pełzacz ogrodowy (C. brachdactyla)

3

 

0

 

5

 

0

 

4

 

11

 

23

56

Świstunka (P. sibilatrix)

2

 

5

 

6

 

2

 

4

 

6

 

25

57

Zimorodek (A. atthis)

2

 

6

 

1

 

0

 

0

 

3

 

12

58

Makolągwa (C. cannabina)

2

 

4

 

0

 

2

 

0

 

57

1

65

59

Oknówka (D. urbicum)

2

 

2

 

0

 

0

 

0

 

0

 

4

60

Muchołówka mała (F. parva)

2

 

1

 

0

 

0

 

2

 

0

 

5

61

Dzięcioł białoszyi (D. syriacus)

2

 

0

 

0

 

0

 

0

 

0

 

2

62

Dzięciołek (D. minor)

2

 

0

 

3

 

0

 

3

 

5

 

13

63

Sosnówka (P. ater)

1

 

0

 

5

 

0

 

3

 

3

 

12

64

Dzięcioł średni (D. medius)

1

 

2

 

1

 

2

 

2

 

5

 

13

65

Kląskawka (S. torquata)

1

 

2

 

1

 

0

 

2

 

6

 

12

66

Sroka (P. pica)

1

 

2

 

1

 

0

 

1

 

2

 

7

67

Dzięcioł zielony (P. viridis)

1

 

2

 

0

 

1

 

0

 

0

 

4

68

Srokosz (L. excubitor)

1

 

1

 

0

 

0

 

0

 

0

 

2

69

Muchołówka białoszyja (F. albicollis)

1

 

0

 

1

 

0

 

0

 

0

 

2

70

Wilga (O. oriolus)

0

 

3

 

0

 

1

 

1

 

1

 

6

71

Czyż (C. spinus)

0

 

5

 

0

 

0

 

4

 

0

 

9

72

Kulczyk (S. serinus)

0

 

0

 

2

 

1

 

4

 

1

 

8

73

Potrzeszcz (E. calandra)

0

 

2

 

2

 

2

 

0

 

0

 

6

74

Mysikrólik (R. regulus)

0

 

2

 

2

 

0

 

0

 

0

 

4

75

Podróżniczek (L. svecica)

0

 

1

 

0

 

0

 

1

 

4

 

6

76

Czubatka (P. cristatus)

0

 

0

 

0

 

0

 

3

 

0

 

3

77

Jastrząb (A. gentilis)

0

 

0

 

1

 

0

 

0

 

0

 

1

78

Świergotek drzewny (A. trivialis)

0

 

1

 

0

 

0

 

0

 

4

 

5

79

Czeczotka (C. flammea)

0

 

0

 

1

 

0

 

0

 

0

 

1

80

Dzięcioł czarny (D. martius)

0

 

1

 

0

 

0

 

0

 

1

 

2

81

Krętogłów (J. torquilla)

0

 

0

 

0

 

1

 

0

 

3

 

4

82

Kropiatka (P. porzana)

0

 

0

 

0

 

0

 

1

 

0

 

1

83

Zniczek (R. ignicapilla)

0

 

0

 

0

 

1

 

0

 

4

 

5

84

Brzegówka (R. riparia)

0

 

0

 

0

 

0

 

1

 

72

1

73

85

Grzywacz (C. palumbus)

0

 

0

 

0

 

0

 

0

 

1

 

1

86

Wodniczka (A. paludicola)

0

 

0

 

0

 

0

 

0

 

1

 

1

 

Razem

3573

 

3545

 

3758

 

1439

 

2817

 

5145

 

20277


Ryc. 2 - kliknij, aby powiększyć Proporcja schwytanych młodych ptaków do dorosłych, jest dobrym wskaźnikiem produktywności na powierzchni oraz w najbliższej okolicy. Wyniki uzyskane za pomocą obrączkowania są zbieżne z danymi zebranymi innymi metodami np. kontrolą gniazd. W 2005 r. produktywność ptaków śpiewających kształtowała się na niskim poziomie. Prawdopodobnie przyczyniły się do tego wysokie temperatury i brak opadów w środku okresu lęgowego. Sukces lęgowy dla np. ptaków trzcinowych był zdecydowanie niższy niż w 2004 r. W niektórych miejscach (Żywocice) w 2005 r. spadek produktywności łozówki Acrocephalus palustris był ponad czterokrotny (ryc. 2). Wzrost liczby schwytanych dorosłych ptaków był dwukrotny w stosunku do 2004 roku, a mimo to sukces lęgowy był niski. Znacznie wyższą produktywnością dla łozówki i rokitniczki odnotowano w Kole (ryc. 2). Przypuszczalnie różnice w liczbie schwytanych młodych ptaków pomiędzy powierzchniami wynikają z odmiennych siedlisk - suche trzcinowisko na łące, żyzne starorzecze Warty. Ryc. 3 - kliknij, aby powiększyć Słaby sezon lęgowy dotyczył również kapturki, która tylko na jednej powierzchni miała wysoką produktywność (ryc. 3). Ponadto dwukrotnie niższy sukces lęgowy niż w roku 2004 odnotowano dla rudzika Erithacus rubecula, piecuszka Phylloscopus trochilus, pierwiosnka Phylloscopus collybita, a ponad pięciokrotny spadek produktywności stwierdzono dla modraszki Parus caeruleus.

Wykorzystując metodę obrączkowania można śledzić zmiany liczebności chwytanych ptaków wskazując prawdopodobne ich przyczyny. Szczególnie cenne informacje uzyskuje się dla gatunków osiągających duże zagęszczenia, które są trudne do monitorowania z wykorzystaniem innych metod.
Ryc. 4 - kliknij, aby powiększyć Wskaźniki liczebności obrazują zmiany schwytanych kapturek Sylvia atricapilla na powierzchniach: Wełtyń, Kampinoski PN, Lublin i Niedrzwica Duża, na przestrzeni 4 lat (ryc. 4). Zostały one przedstawione dla powierzchni, na których gatunek jest licznie chwytany. Liczebności dorosłych kapturek ma niewielki trend wzrostowy, a w porównaniu do pierwszego sezonu, w 2005 r. liczebność wzrosła o ponad 20%. W przypadku młodych kapturek liczebność wykazywała fluktuacje (ryc. 4). W 2005 roku spadek liczebności był prawdopodobnie spowodowany niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi. Sukces lęgowy w tym sezonie był bardzo słaby, pomimo tego, że na jego początku dużo ptaków dorosłych przystąpiło do lęgów. Powracalność dorosłych ptaków w roku 2005 wahała się od 3% do12% w poszczególnych miejscach.

Wielkość i kierunek zmian liczebności poszczególnych gatunków, tak między latami, jak i między powierzchniami wykazują duże zróżnicowanie. Przypuszczalnie wynika to z krótkiego okresu trwania programu oraz ze stosunkowo niewielkiej liczby powierzchni.

Do udziału w programie Stałe Powierzchnie Odłowu Ptaków gorąco zachęcam obrączkarzy posiadających uprawnienia do obrączkowania wszystkich gatunków ptaków. Dodatkowe informacje o programie można uzyskać kontaktując się z Piotrem Zielińskim.